“Hi lung hi en rawh, hi tui sunga hin sawttak a um taha chu a sungah tui a la lut nawh. Hi lung ang hin Europe a mihai lungril khawm a um ve a ni hi. Kum za tamtak Kristienna in an chie taa chu Krista an lungrilah a la lut nawa, Krista chu an sungah a um nawh.”
~Cardinal Lamberto (The Godfather 3)
Mario Puzo novel, The Godfather hi a hrie um ei ta, a hre naw um bawk ei tih ka ring. Kum 1969 laia a ziek a ni tah. Hi novel hi an lar em em a. A hnungah Movie Director hmingthang Francis Ford Coppola in film/movie a hung siem a, part 3 zet in, 1972, 1974 le 1990 kum haia siem an na. Italy rama inthawka USA tienga inpem sungkuo chanchin a nih.
Kei khawm kum iemani zat liemta khan ka lo en tah. A film chanchin hi ei hril nuom tak a ni naw lai zingin, a movie sunga an thuhril hin lungril a kap bek bek a. Vawisun hin hang ngaituo sin hrim inla nuom a um ngei el.
Phuokfawm chanchin nisienkhawm tulai khawvel, Europe chau ni loin America nisien, Middle East nisien Kristienna hin a fang hne ta em em vei leh ienga khawm pawpsa lo an lo va tam awm de aw ti hi ngaituona thar a mi siem pek a. Hi hi Europe le America a chau ni loin eini lai ngei khawm hin thudik a ni el awm de ti chen a min ngaituo tir a.
Thlaichi le thinghai hi a dīptu an um chun an ṭhang ṭha thei nawha, an ṭhang hrat bawk nawh. Amiruokchu a dīptu po po hung hnebana hung inṭhang suok chu an insanga, a diptuhai chungah kau an the para, ra tamtak an insuo hlak a nih. Krsiten chanchin ei hang en chun nasataka hnengdena a um laiin a zuitu an kiem chuong sawt nawh a, chu nek chun a zuituhai chu rawtuina fethleng an ni leiin an deta, an iring chu an hriet chienga, annia Krista a cheng tak tak leiin an huoisena, suol thilthawtheina khawm an do ngamin an hne pei bawk a nih.
Kum zabi pathumna lai khan Rome haiin Kristienhai an suknawmnatna an hung chawlsan tah a. Rome Kumpinu Constantine a hung inlal china inthawk chun Kristienhai an hung zalena. Zalenna an hmu phingin Kristien an hung pung hrat ta em em el a. An pung chu lawm ding a ni lai zingin Kristienna a hung da deu deu a, kum zabi 10 le 16 inkar lem khan chu a sie let der hman a nih. Mak tak takin ringna an awmthusuokin an hung inlet dawka, tamtak hlemin an uma, Pathien hminga thilṭha thaw nekin thil ṭhanaw thaw an pung amani ti thei hielin a um.
Ei ram khawm 1910 laia inthawkin chanchinṭha ei lo hmu taha. A phutin hnengdena nasatak ei tuok nghal a. Amiruokchu Pathien chun a mihai an thla ngai nawh. Khang huna ringtuhai ringna lei khan tu chen hin eini khawmin malsawmna ei dawng a nih ti naw thei a ni nawh. Tuhin ei hung zalena, ei rama khawm Kristien chu a tam lem ei hung ni tah. An leh, ei tam tak vei leh ieng leia thil chi te tea la buoi rawp hlak am ei nih a? Lungawinaw meta Kohran le a ṭhuoituhai inang rawnga dema, khawlai lai amania inpem hmang ei tum a ni chun ei inṭanna, Isu Krista min tlanna hlut zie le chu rawng bawltuhai lungril put ding awm ngaituo thar nawk hlak ei tiu. A bula ṭawngbau hi eini laia ding khawmin an dik el ta naw amani aw?
“Hi lung hi en rawh, hi tui sunga hin sawttak a um taha chu a sungah tui a la lut nawh. Hi lung ang hin *India hmarsak* mihai lungril khawm a um ve a ni hi. Kum za tamtak Kristienna in an chie taa chu Krista an lungrilah a la lut nawa, Krista chu anniah a la cheng nawh.” ti hi ei ta dingin indik ve pal a ti aw!
Israelhai khawm kha kum sang tam Pathien rorelna hnuoia um nihai sienkhawm, an lungril takah LALPA Pathien an zui naw a, a tawpa lem chu sala ṭhuoihmangin an um vawng a. Zawlnei Jeremia in Ṭap Hla a zieka. Hi lekhabu hi Jerusalem suksieta a um le Israelhai sala ṭhuoi hmanga an um leia sunna hla hrilin, “I sietna chu tuisuoriet angin a liena… i zawlneihai hlakin invetna le teplo mei mei thilhmulawkhai chu an hmupek che a; i sal nina hung lakir dingin i suolna hlak an hmusuok thei si naw a…” (Tap 2:13-14) a ti el a nih.
Vawisun hin, hang inngaituo inla, “LALPA hmaihmaa chun i lungril chu tui angin bunthla la, I nau le tehai hringna dingin ama tienga chun i kuthai phar rawh” (Ṭap 2:19) a ti ang hin LALPA tieng hang ngha nawk ei tiu ie.
– Rev. Dr. James R. Ruolngul
